Mohd Rashid Darham
Agak aneh juga kerana masih ada pengguna bahasa yang bertanyakan soalan sama ada ayat boleh dimulai dengan frasa sendi (FS). Anehnya adalah kerana kehadiran FS pada permulaan atau pangkal ayat sebenarnya ialah fenomena biasa. Oleh itu soalan seperti ini tidak sepatutnya diajukan. Keanehan (dan juga kebimbangan) ini lebih terasa lagi kerana yang bertanya ialah pelajar institusi pengajian tinggi (IPT), yang sepatutnya sudah “matang” dalam selok-belok bahasa Melayu (BM), termasuk dalam soal tatabahasanya.
Adanya soalan seperti ini menunjukkan bahawa masih terdapat keraguan dan kekeliruan dalam kalangan pengguna bahasa, termasuk pelajar IPT, dalam hal-hal ketatabahasaan yang agak asas. Kemungkinannya ialah keraguan dan kekeliruan ini berpunca pada dua sebab yang saling berkaitan. Pertama, kefahaman yang salah bahawa ayat mesti dimulai dengan frasa nama (FN) subjek. Kedua, kefahaman yang cetek bahawa subjek ayat mesti terdiri daripada FN.
Kefahaman pertama salah kerana ayat tidak semestinya dimulai dengan FN subjek. Memang benar bahawa ayat dasar BM mesti dimulai dengan kategori frasa tersebut. Dengan kata lain konstituen subjek ayat dasar mesti diisi oleh FN. Dalam keadaan ini kategori frasa lain, termasuk FS, tidak boleh hadir pada pangkal ayat. Walau bagaimanapun dari segi penggunaan sebenar, ayat transformasi (ayat yang diterbitkan daripada ayat dasar) lebih kerap digunakan. Hal ini kerana jumlah dan kepelbagaian ayat transformasi jauh lebih besar dan rencam berbanding ayat dasar.
Proses transformasi ayat dasar inilah yang melahirkan ayat-ayat yang bermula dengan kategori frasa lain, termasuk FS. Proses transformasi yang dapat menjana ayat-ayat sebegini ialah penyongsangan, iaitu pendepanan konstituen predikat atau sebahagian daripada unsurnya ke pangkal ayat.
Tatabahasa Dewan Edisi Baharu (TDEB) ada menjelaskan proses pendepanan atau penjudulan predikat untuk membentukkan ayat songsang ini. Dalam ayat berpredikat FS, seluruh FS (berhuruf condong) berkenaan dapat dipindahkan ke pangkal ayat. Antara contoh yang diberikan oleh TDEB adalah seperti (1-3) yang berikut:
(1) a. Barang-barang itu untuk ibu.
b. Untuk ibu barang-barang itu.
(2) a. Surat itu daripada Ali.
b. Daripada Ali surat itu.
(3) a. Arahan itu kepada pekerjanya.
b. Kepada pekerjanya arahan itu.
Dalam ayat yang predikatnya mempunyai keterangan yang bermula dengan FS pula, FS (berhuruf condong) ini boleh dibawa ke pangkal ayat. Dalam hal ini, antara contoh yang diberikan oleh TDEB adalah seperti (4-6) yang berikut:
(4) a. Kaum Muslimin wajib bertawakal kepada Allah.
b. Kepada Allah kaum Muslimin wajib bertawakal.
(5) a. Encik Ali akan menghadiri kursus itu pada hujung minggu ini.
b. Pada hujung minggu ini Encik Ali akan menghadiri kursus itu.
(6) a. Pejuang-pejuang itu merempuh ke dalam kota.
b. Ke dalam kota pejuang-pejuang itu merempuh.
Begitu juga ayat yang predikatnya terdiri daripada frasa kerja (FK) tak transitif berpelengkap yang pelengkapnya terdiri daripada FS, seluruh FS (berhuruf condong) ini boleh dibawa ke pangkal ayat. Contohnya adalah seperti (7-9) yang berikut:
(7) a. Siti pergi ke sekolah.
b. Ke sekolah Siti pergi.
(8) a. Bapa berada di pejabat.
b. Di pejabat bapa berada.
(9) a. Saya berasal dari kampung.
b. Dari kampung saya berasal.
Kegramatisan (1b-3b), (4b-6b) dan (7b-9b) membukti bahawa ayat boleh dimulai dengan FS, dan hal ini bukanlah sesuatu yang luar biasa sehingga dapat menimbulkan keraguan dan kekeliruan pula.
Kefahaman kedua pula cetek kerana ia melihat FN pada strukturnya sahaja, tidak pada fungsinya. Sebenarnya kategori frasa lain, termasuk FK dan FS sendiri, dapat berfungsi sebagai FN. Sebagai FN, frasa-frasa ini dapat mengisi konstituen subjek ayat. Contoh (10-12) yang berikut, yang dikutip daripada TDEB, menunjukkan bahawa FK (berhuruf condong) dapat berfungsi sebagai FN dan mengisi konsituen subjek pada pangkal ayat.
(10) Melukis menjadi kegemarannya.
(11) Bersenam menyihatkan badan.
(12) Membaca buku membuka cakerawala.
“Melukis”, “bersenam” dan “membaca buku” bukan FK, sebaliknya ialah sebahagian FN yang inti atau kepalanya, iaitu “aktiviti”, “kegiatan” dan “budaya” telah digugurkan. Sebagai sebahagian anggota FN, “melukis”, “bersenam” dan “membaca buku” dapat mengambilalih fungsi FN sebagai subjek ayat.
(10) a. Aktiviti melukis menjadi kegemarannya.
(11) a. Kegiatan bersenam menyihatkan badan.
(12) a. Budaya membaca buku membuka cakerawala.
Dengan cara yang sama, FS dapat berfungsi sebagai FN dan seterusnya mengisi konstituen subjek pada pangkal ayat. Untuk penjelasan, perhatikan ayat (13-15) yang berikut:
(13) Untuk membantu rakyat termiskin ialah tanggungjawab kerajaan.
(14) Untuk mewujudkan budaya membaca dalam kalangan rakyat ialah matlamat kempen
itu.
(15) Untuk memahami pendiriannya adalah susah.
Sebenarnya frasa-frasa berhuruf condong dalam (13-15), iaitu “untuk membantu rakyat termiskin”, “untuk mewujudkan budaya membaca” dan “untuk memahami pendiriannya” ialah sebahagian anggota FN yang intinya iaitu “tanggungjawab”, “matlamat” dan “usaha” telah digugurkan.
(13) a. *Tanggungjawab untuk membantu rakyat termiskin ialah tanggungjawab
kerajaan.
(14) a. *Matlamat untuk mewujudkan budaya membaca dalam kalangan rakyat ialah
matlamat kempen itu.
(15) a. Usaha untuk memahami pendiriannya adalah susah.
Perhatikan bahawa ayat (13a) dan (14a) tidak gramatis bukan kerana kejanggalan FN “tanggungjawab untuk membantu rakyat termiskin” dan “matlamat untuk mewujudkan budaya membaca”, sebaliknya adalah kerana wujudnya kelewahan dalam pengulangan perkataan “tanggungjawab” dan “matlamat”. Dalam hal ini perlu juga dijelaskan bahawa oleh sebab perkataan “tanggungjawab” yang digugurkan itu adalah daripada frasa “tanggungjawab untuk membantu rakyat termiskin”, frasa inilah sebenarnya predikat ayat (13). Dengan kata lain ayat ini sebenarnya ialah ayat songsang yang ayat asalnya ialah (13b). Begitu jugalah halnya dengan ayat (14) yang merupakan songsangan ayat (14b).
(13) b. Tanggungjawab kerajaan ialah untuk membantu rakyat termiskin
(14) b. Matlamat kempen itu ialah untuk mewujudkan budaya membaca dalam kalangan
rakyat.
Walau bagaimanapun ada pihak berpendapat bahawa ayat (13-15), (15a) dan (13b-14b) tidak gramatis kerana KS “untuk” tidak perlu hadir dalam struktur berkenaan. Pihak ini berpendapat ayat yang gramatis sepatutnya ialah (13c, 14c dan 15b) yang berikut:
(13) c. Membantu rakyat termiskin ialah tanggungjawab kerajaan.
(14) c. Mewujudkan budaya membaca dalam kalangan rakyat ialah tujuan kempen itu.
(15) b. Memahami pendiriannya adalah susah.
Alasannya ialah frasa “membantu rakyat termiskin” asalnya ialah “tanggungjawab membantu rakyat termiskin”, frasa “mewujudkan budaya membaca” pula asalnya ialah “matlamat mewujudkan budaya membaca” sementara frasa “memahami pendiriannya” asalnya ialah “usaha memahami pendiriannya”.
Alasan ini memang ada asasnya tetapi frasa “tanggungjawab membantu rakyat termiskin” boleh juga dibentukkan dengan memasukkan KS “untuk” menjadi “tanggungjawab untuk membantu rakyat termiskin”. Begitu juga frasa “matlamat mewujudkan budaya membaca” dan “usaha memahami pendiriannya”, yang boleh dibentukkan dengan menyisipkan KS “untuk” menjadi “matlamat untuk mewujudkan budaya membaca” dan “usaha untuk memahami pendiriannya”. Hal ini tidak melanggar mana-mana rumus tatabahasa dalam pembentukan FN. Dalam TDEB misalnya, ada dijelaskan bahawa salah satu cara pembentukkan FN adalah dengan menderetkan FS sebagai sebahagian anggota FN tersebut. Sebagai contoh, FN (16a-18a) boleh juga dibentukkan menjadi (16b-18b).
(16) a. Baju ibu.
b. Baju untuk ibu.
(17) a. Sumbangan hartawan itu.
b. Sumbangan daripada hartawan itu.
(18) a. Radio kereta.
b. Radio pada kereta.
Dengan penjelasan ini, kedua-dua bentuk iaitu (13-15) dan (13c, 14c dan 15b) harus diterima sebagai gramatis. Penerimaan dalam hal-hal seperti ini perlu supaya tatabahasa BM, khususnya tatabahasa baku, tidak dianggap terlalu ketat sehingga meningkatkan kemungkinan pengguna melakukan kesalahan.
Walau bagaimanapun perlu juga diingatkan bahawa memang ada kebiasaan ayat dimulai dengan FS yang menyebabkan ayat berkenaan tidak gramatis. Sebagai contoh perhatikan ayat (19) yang berikut:
(19) *Dengan kehadiran tuan-tuan akan menyerikan lagi majlis ini.
Frasa “dengan kehadiran tuan-tuan” tidak dapat berfungsi sebagai FN kerana ia bukan sebahagian FN yang intinya digugurkan. Begitu juga ia bukan ayat songsang kerana ayat asalnya tidak ada. Untuk mengubah FS “dengan kehadiran tuan-tuan” menjadi FN, kata sendi “dengan” perlu digugurkan. Oleh itu ayat (19) seharusnya ditulis sebagai (19a).
(19) a. Kehadiran tuan-tuan akan menyerikan lagi majlis ini.
“Kehadiran tuan-tuan” ialah FN. Oleh itu ia boleh mengisi konstituen subjek pada pangkal ayat. Sekiranya FS “dengan kehadiran tuan-tuan” hendak digunakan, struktur yang gramatis ialah (19b) yang berikut:
(19) b. Dengan kehadiran tuan-tuan majlis ini akan berseri lagi.
(19b) ialah ayat songsang, iaitu seluruh FS keterangan “dengan kehadiran tuan-tuan” dibawa ke pangkal ayat. Ayat asalnya ialah (19c).
(19) c. Majlis ini akan berseri lagi dengan kehadiran tuan-tuan.
Demikianlah tertib dan halusnya BM. Ketertiban dan kehalusan yang hanya dapat dimengerti dan dihayati dengan mencintai bahasa itu.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan