Mohd Rashid Darham
Pemajmukan ialah kaedah mengembangkan ayat dengan menghubungkan beberapa ayat (minimum dua ayat) menjadi satu ayat. Tugas untuk menghubungkan ayat-ayat dalam ayat majmuk ini dilakukan oleh satu kategori perkataan yang dikenali sebagai kata hubung (KH). Contoh KH ialah dan, lalu, kerana, agar, yang, untuk dan bahawa.
KH mempunyai beberapa subkategori yang masing-masing mempunyai fungsi tersendiri. Bahawa disubkategorikan sebagai KH komplemen dan berfungsi sebagai pengikat yang mengikat sekelompok perkataan menjadi klausa atau ayat kecil. Klausa ini kemudiannya dihubungkan dengan ayat induk untuk membentukkan ayat majmuk komplemen. Klausa yang terbina oleh ikatan KH bahawa dapat mengisi gatra subjek ayat; objek tepat dan objek sipi frasa kerja (FK) transitif; pelengkap FK tak transitif, dan pelengkap frasa adjektif (FA).
Penggunaan KH bahawa dalam pembentukan ayat majmuk komplemen dapat dilihat dalam ayat (1-5).
1. Bahawa menuntut ilmu adalah wajib perlu dihayati oleh umat Islam.
2. Beliau menegaskan bahawa bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu.
3. Beliau memberitahu saya bahawa beliau akan melanjutkan pelajaran.
4. Saya berpendapat bahawa keputusannya itu adalah baik.
5. Kita perlu sedar bahawa kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan.
Klausa “bahawa menuntut ilmu adalah wajib” berfungsi sebagai subjek ayat (1); klausa “bahawa bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu” berfungsi sebagai objek tepat ayat (2); klausa “bahawa beliau akan melanjutkan pelajaran” berfungsi sebagai objek sipi ayat (3); klausa “bahawa keputusannya itu adalah baik” berfungsi sebagai pelengkap FK tak transitif “berpendapat” ayat (4), dan klausa “bahawa kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan” berfungsi sebagai pelengkap FA “sedar” ayat (5).
Terdapat dua jenis kesalahan yang lazim dilakukan berhubung penggunaan KH bahawa. Kesalahan pertama ialah pengguguran KH bahawa, dan kedua ialah penggantian kata tersebut dengan KH relatif yang dengan anggapan bahawa kedua-duanya adalah sama.
Contoh kesalahan jenis yang pertama terlihat dalam ayat (2a-5a). Walau bagaimanapun kecacatan ayat (4a-5a) agak kurang jelas lalu ditandai ‘?’.
2a. *Beliau menegaskan / bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu.
3a. *Beliau memberitahu saya / beliau akan melanjutkan pelajaran.
4a. ?Saya berpendapat / keputusannya itu adalah baik.
5a. ?Kita perlu sedar / kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan.
Cara yang agak mudah untuk membukti bahawa ayat (2a-5a) tidak gramatis ialah dengan mengubah bentuknya menjadi ayat pasif, iaitu dengan membawa klausa yang hadir selepas tanda ‘/’ ke pangkal ayat dan dijadikan subjek ayat. Oleh sebab ayat (4a) tidak boleh mengalami proses ini, statusnya (sama ada gramatis atau tidak) boleh ditentukan melalui penelitian terhadap ayat lain yang sepadan/sejenis dengannya.
2b. *Bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu / ditegaskan (oleh beliau).
3b. *Beliau akan melanjutkan pelajaran / diberitahukan kepada saya (oleh beliau).
5b. *Kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan / perlu kita sedari.
Frasa dalam ( ) menunjukkan status kehadirannya bersifat pilihan (boleh digugurkan).
Ayat pasif (2b, 3b dan 5b) dikira tidak gramatis kerana kekaburan maksudnya. Hal ini berlaku kerana struktur yang hadir sebelum tanda ‘/’ sebenarnya ialah ayat yang telah lengkap dari segi struktur dan makna. Lalu timbul persoalan apakah fungsi struktur yang hadir selepas tanda ‘/’.
Kekaburan/kekeliruan ini tidak akan berlaku jika KH bahawa tidak digugurkan.
2c. Bahawa bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu / ditegaskan (oleh beliau).
3c. Bahawa beliau akan melanjutkan pelajaran / diberitahukan kepada saya (oleh
beliau).
5c. Bahawa kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan / perlu kita sedari.
Dapat diperhatikan daripada ayat (2c, 3c dan 5c) bahawa struktur yang hadir sebelum tanda ‘/’ belum dapat dikatakan sebagai “ayat’ yang lengkap dari segi struktur dan makna. Hal ini berlaku kerana kehadiran KH bahawa telah menukar status struktur tersebut menjadi klausa, iaitu ayat kecil yang mesti dihubungkan dengan ayat induk. Dalam ayat (2c, 3c dan 5c) klausa ini berfungsi sebagai subjek. Struktur yang hadir selepas tanda ‘/’ berfungsi sebagai predikat yang melengkapkan pembentukan ayat (2c, 3c dan 5c).
Atas alasan inilah KH bahawa dalam ayat (1) tidak boleh digugurkan.
1a. *Menuntut ilmu adalah wajib / perlu dihayati oleh umat Islam.
Begitu juga KH bahawa wajib hadir dalam struktur aktifnya (1b).
1b. Umat Islam perlu menyedari bahawa menuntut ilmu adalah wajib.
1c. *Umat Islam perlu menyedari menuntut ilmu adalah wajib.
Ayat (4a) adalah sepadan/sejenis dengan ayat (2a, 3a, dan 5a). Oleh sebab telah terbukti bahawa KH bahawa tidak boleh digugurkan daripada ayat jenis ini, ayat seperti (4a) seharusnya tidak boleh terkecuali daripada rumus ini. Pengecualian terhadap sesuatu rumus seharusnya ditiadakan/diminimumkan untuk mengelakkan kekeliruan. Dengan ini, dicadangkan bahawa status (4a), dicatatkan semula sebagai (4b), adalah tidak gramatis.
4b. *Saya berpendapat keputusannya itu adalah baik.
Walau bagaimanapun Tatabahasa Dewan membenarkan pengguguran KH bahawa pada kedudukan objek, dengan mengatakan:
“… kadang-kadang pengguguran kata komplemen
tersebut dibenarkan, yakni tidak menjejaskan makna.”
(Nik Safiah Karim dll, 1995: 489)
Perhatikan bahawa syarat “tidak menjejaskan makna” yang membolehkan pengguguran KH bahawa agak longgar dan bersifat subjektif. Jadi adalah “lebih selamat” untuk tidak menggugurkan KH tersebut dalam pembinaan ayat majmuk komplemen.
Contoh kesalahan jenis kedua pula terlihat dalam ayat (1d-3d, 4c dan 5d).
1d. *Umat Islam perlu menyedari yang menuntut ilmu adalah wajib.
2d. *Beliau menegaskan yang bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu.
3d. *Beliau memberitahu saya yang beliau akan melanjutkan pelajaran.
4c. *Saya berpendapat yang keputusannya itu adalah baik.
5d. *Kita perlu sedar yang kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan.
Cara yang agak mudah untuk membukti bahawa ayat (1d-3d, 4c dan 5d) tidak gramatis ialah dengan menggantikan KH bahawa dalam ayat (2c, 3c dan 5c) dengan KH yang (2e, 3e dan 5e). Jika benar yang mempunyai fungsi yang sama dengan bahawa, ia seharusnya dapat mengganti bahawa tanpa mengira kedudukan KH komplemen itu dalam ayat.
2. e) *Yang bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu ditegaskan (oleh beliau).
3. e) *Yang beliau akan melanjutkan pelajaran diberitahukan kepada saya (oleh beliau).
5. e) *Yang kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui keganasan perlu kita sedari.
Sekali lagi ayat (4c) juga dapat dianggap tidak gramatis kerana penelitian terhadap ayat lain yang sepadan/sejenis dengannya membukti hakikat ini.
Dalam hal ini perlu diketahui bahawa KH bahawa dan yang mempunyai fungsi yang berbeza walaupun kedua-dua termasuk dalam kategori yang sama (KH). Perbezaan ini akan dapat dilihat dengan jelas dan mudah dengan meneliti struktur yang hadir selepas KH bahawa seperti yang terlihat dalam ayat (1-5), dicatatkan semula sebagai (6-10), dan KH yang (11).
6. Bahawa / menuntut ilmu adalah wajib / perlu dihayati oleh umat Islam.
7. Beliau menegaskan bahawa / bahasa Melayu mampu menjadi bahasa ilmu/.
8. Beliau memberitahu saya bahawa / beliau akan melanjutkan pelajaran/.
9. Saya berpendapat bahawa / keputusannya itu adalah baik/.
10. Kita perlu sedar bahawa / kesejahteraan tidak boleh dicapai melalui
keganasan/.
11. Kereta itu menggunakan sel bahan api hidrogen yang / melepaskan sisa
buangan yang dapat anda minum/.
Perhatikan bahawa semua struktur yang hadir selepas KH bahawa (ditandai oleh ‘/ /’ dalam ayat (6-10) ialah ayat yang telah lengkap dari segi struktur (bersubjek dan berpredikat) dan makna. Sebagai contoh, klausa /menuntut ilmu adalah wajib/ dalam ayat (6) dapat berdiri sendiri sebagai ayat yang lengkap, iaitu bersubjek (menuntut ilmu) dan berpredikat (adalah wajib). Hal ini berlainan dengan struktur yang hadir selepas KH yang dalam ayat (11) (melepaskan sisa buangan yang dapat anda minum) yang tidak boleh berdiri sendiri sebagai ayat yang lengkap.
Sebenarnya kesalahan jenis kedua ini berpunca daripada pengaruh bahasa Inggeris, khususnya kesilapan menterjemah kata that seperti yang terdapat dalam ayat (11a-12). Perlu diingat bahawa bahasa Inggeris menggunakan that sebagai KH komplemen (12) dan KH relatif (11a), dan keadaan ini tidak boleh disamakan dengan bahasa Melayu.
11a. The car is powered by a hydrogen fuel cell that creates emissions you can drink.
12. He belives that computers can think like human.
Ayat (11a) diterjemah menjadi (11), dicatatkan semula sebagai (11b), dan ayat (12) diterjemah menjadi (12a).
11b. Kereta itu menggunakan sel bahan api hidrogen yang / melepaskan sisa
buangan yang dapat anda minum/.
12a. *Beliau percaya yang komputer boleh berfikir seperti manusia.
Terjemahan yang gramatis bagi ayat (12) ialah (12b).
12b. Beliau percaya bahawa / komputer boleh berfikir seperti manusia/.
Perhatikan bahawa klausa yang hadir selepas KH bahawa (komputer boleh berfikir seperti manusia) dapat berdiri sendiri sebagai ayat yang lengkap.
Daripada penerangan ini dapatlah dikatakan bahawa KH bahawa wajib hadir dalam ayat majmuk komplemen. Kehadirannya bukan sahaja dapat menjamin kegramatisan ayat, malah yang lebih penting ialah ia dapat menjamin bahawa maksud ayat, dan seterusnya maksud wacana, yang hendak disampaikan tidak kabur dan mengelirukan. Dalam wacana ilmu yang tinggi sifatnya, yang kejelasan maksud sangat diutamakan, kehadiran KH bahawa memainkan fungsi yang sangat penting.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan