Mohd Rashid Darham
Pengimbuhan merupakan proses tatabahasa yang penting yang dapat mengubah makna dan kategori sesuatu perkataan. Dengan kata lain, pengimbuhan boleh menjana perkataan lain daripada kata asal atau kata dasar. Misalnya, pengimbuhan boleh menerbitkan 14 perkataan lain daripada kata dasar “besar”, iaitu ”pembesaran”, ”pembesar”, ”kebesaran”, ”berbesar”, ”dibesarkan”, ”diperbesar”, ”terbesar”, ”besarkan”, ”perbesar”, ”membesarkan”, ”memperbesar”, ”membesar”, ”besar-besaran” dan ”besarnya”. Oleh sebab pentingnya pengimbuhan dalam penjanaan perkataan, pengetahuan dan kemahiran mengenainya perlu untuk mengelakkan penerbitan perkataan yang tidak gramatis.
Salah satu imbuhan yang boleh mengelirukan pengguna bahasa ialah awalan meN+ yang berfungsi untuk menerbitkan kata kerja (KK). Hal ini kerana imbuhan ini mempunyai bentuk yang paling pelbagai, iaitu me+, mem+, men+, meng+ dan menge+. Perubahan bentuk awalan meN+ ini lazimnya bergantung pada huruf pertama kata dasar yang menerima kehadiran imbuhan tersebut. Misalnya, awalan me+ hadir pada kata dasar yang bermula dengan huruf ”l” (misalnya ”lihat” menjadi ”melihat”), ”m” (”masuk” – ”memasuki”, ”memasukkan”), ”n” (”nanti” – ”menanti”), ”r” (”rawat” – ”merawat”), dan ”w” (”wakil” – ”mewakili”, ”mewakilkan”).
Walau bagaimanapun, perubahan bentuk awalan meN+ tidak hanya ditentukan oleh huruf pertama kata dasar yang menerima imbuhan tersebut. Kata dasar yang bermula dengan huruf ”p” ialah contoh ketara untuk menunjukkan bahawa huruf pertama kata dasar bukan faktor tunggal yang menentukan bentuk awalan meN+. Hal ini dapat diperhatikan daripada data (1a-l) yang berikut:
(1) a. Memahat
b. Memantau
c. Memeranjatkan
d. Mempesonakan
e. Memelihara
f. Memporak-perandakan
g. Mempelawa
h. Memenjarakan
i. Mempelopori
j. Mempengaruhi
k. Memproses
l. Mengepos
Daripada data (1a-l) ini, dapat dilihat penggunaan tiga bentuk awalan meN+, iaitu me+ (”memahat”, ”memantau”, ”memeranjatkan”, ”memelihara” dan ”memenjarakan”), mem+ (”mempesonakan”, ”memporak-perandakan”, ”mempelawa”, ”mempelopori”, ”mempengaruhi” dan ”memproses”) dan menge+ (”mengepos”), walaupun kesemua kata dasarnya bermula dengan huruf ”p”. Keadaan ini boleh mengelirukan sekiranya seseorang pengguna bahasa kurang arif mengenai faktor-faktor lain, selain huruf pertama kata dasar, yang turut mempengaruhi bentuk awalan meN+.
Selain huruf awal kata dasar, bentuk awalan meN+ juga dipengaruhi oleh bilangan suku kata kata dasar. Bagi kata dasar yang bermula dengan huruf ”p” dan mempunyai dua suku kata, bentuk awalan meN+ yang gramatis ialah me+ dengan huruf pertama pada kata dasar tersebut bertukar menjadi ”m”. Contoh dalam data (1a-l) ialah ”memahat” (daripada kata dasar ”pahat”) dan ”memantau” (daripada kata dasar ”pantau”). Oleh sebab itu, bentuk awalan meN+ yang gramatis bagi KK yang diterbitkan daripada kata adjektif (KA) ”pasti” ialah me+ (”memastikan”), bukan mem+ (”mempastikan”).
Bagi kata dasar yang mempunyai tiga atau lebih suku kata pula, sebahagiannya menerima kehadiran awalan me+ sementara sebahagian yang lain menerima kehadiran awalan mem+. Dalam hal ini, terdapat dua panduan yang boleh digunakan. Yang pertama, jika suku kata pertama kata dasar ialah imbuhan per+, bentuk awalan meN+ yang gramatis ialah mem+ dengan huruf ”p” pada kata dasar tersebut dikekalkan. Contohnya ialah ”memperbesar” (daripada kata dasar ”perbesar”), ”memperluas” (daripada kata dasar ”perluas”) dan ”memperelok” (daripada kata dasar ”perelok”).
Yang kedua, jika kata dasar tersebut ialah KA, bentuk meN+ yang gramatis ialah mem+ dengan huruf ”p” pada kata dasar tersebut dikekalkan. Data (2a-f) yang dikutip daripada Kamus Milenium (2000:522-531) dapat membukti kenyataan ini.
(2) a. Mempedulikan
b. Mempercayai
c. Mempelbagaikan
d. Mempesonakan
e. Memperlahankan
f. Memperkasakan
g. Memeranjatkan
Daripada (2f), dapat disimpulkan bahawa bentuk yang betul bagi pengimbuhan meN+ pada kata dasar ”perkasa” ialah mem+ dengan huruf ”p” dikekalkan. Oleh itu, bentuk KK transtitif aktif yang gramatis ialah ”memperkasakan”, bukannya ”memerkasakan”. ”Memeranjatkan” (2g) pula ialah kekecualian kerana kata dasarnya, iaitu ”peranjat”, adalah berbeza daripada kata dasar yang lain (2a-f). Hal ini kerana kata dasar ”peranjat” tergolong dalam kata akar, iaitu perkataan yang mesti digunakan bersama kehadiran imbuhan. Dengan kata lain, kata ”peranjat” tidak boleh berdiri sendiri dalam pembentukan ayat.
Bagi kata dasar yang terdiri daripada KK dan KN, sebahagiannya menerima kehadiran awalan meN+ dalam bentuk me+ sementara sebahagian yang lain dalam bentuk mem+. Data (3a-g) dan (4a-i) yang dikutip daripada kamus yang sama membukti kenyataan ini. Data (3a-g) diterbitkan daripada KK sebagai kata dasar sementara data (4a-i) diterbitkan daripada KN sebagai kata dasar.
(3) a. Memelihara
b. Memeriksa
c. Memulihara
d. Mempelawa
e. Memperkosa
f. Memperonyokkan
g. Memperosokkan
(4) a. Memenjarakan
b. Memerangkap
c. Memerihalkan
d. Memeringkatkan
e. Memerintah
f. Memusakai
g. Mempelopori
h. Mempengaruhi
i. Mempelajari
Dalam hal ini, tiada panduan atau rumus tertentu yang boleh digunakan. Oleh itu, kemahiran berbahasa amat dituntut untuk menentukan bentuk awalan meN+ yang gramatis.
Panduan seterusnya ialah bagi kata dasar yang mengandungi satu suku kata, bentuk meN+ yang gramatis ialah menge+ dengan huruf ”p” pada kata dasar dikekalkan. Data (5a-c) yang berikut membukti kenyataan ini.
(5) a. Mengepam
b. Mengepin
c. Mengepos
Panduan terakhir ialah bagi kata dasar yang merupakan kata ambilan, khususnya daripada bahasa Inggeris (BI), bentuk meN+ yang gramatis ialah mem+ dengan huruf ”p” pada kata dasar dikekalkan. Data (6a-h) yang berikut membukti kenyataan ini.
(6) a. Mempraktikkan
b. Memproses
c. Memprotes
d. Memplagiat
e. Mempopularkan
f. Mempolitikkan
g. Mempolemikkan
h. Mempotretkan
i. Mempamerkan
Semua kata dasar dalam (6a-i) ialah kata ambilan daripada bahasa asing. Kata dasar dalam (6a-h) diambil daripada BI iaitu practice, process, protest, plagiarise, popular, politic, polemic dan potret. Kata dasar dalam (6i) pula diambil daripada bahasa Jawa iaitu ”pamer”.
Oleh hal yang demikian, berhati-hatilah apabila menggunakan imbuhan, khususnya imbuhan meN+ yang pelbagai bentuknya itu. Panduan yang diberikan berguna untuk membimbing kita mengaplikasikan imbuhan tersebut dengan cara yang gramatis. Namun begitu, dalam keadaan tidak terdapatnya panduan tidak boleh digunakan, kemahiran berbahasa amat dituntut. Cara terbaik untuk memperoleh kemahiran berbahasa adalah dengan kerap menggunakan bahasa berkenaan, baik melalui pertuturan, pendengaran, pembacaan mahupun penulisan. Kerapkanlah dan berbanggalah menggunakan bahasa Malaysia, khususnya yang baku dan yang jitu.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan