Mohd Rashid Darham
Daripada 6,809 bahasa yang disenaraikan dalam pangkalan data Ethnologue: Languages of the World, 330 daripadanya masing-masing mempunyai lebih sejuta penutur manakala 450 yang lain mempunyai bilangan penutur yang sangat sedikit dan disenaraikan sebagai bahasa yang hampir pupus. Pangkalan data itu juga menunjukkan sesuatu yang membimbangkan iaitu saiz median bahasa di dunia ialah 6,000 penutur. Dengan kata lain, separuh daripada bahasa di dunia mempunyai 6,000 penutur atau lebih sementara separuh lagi mempunyai 6,000 penutur atau kurang.
Apakah signikannya angka-angka ini? Angka-angka ini menunjukkan bahawa sebahagian besar bahasa di dunia menduduki zon tidak selamat. Tegasnya ia menghadapi bahaya kepupusan kerana kekurangan penutur. Jika diambil angka median 6,000 penutur sebagai sempadan zon bahaya, maka separuh atau kira-kira 3,400 bahasa di dunia menghadapi ancaman kepupusan. Jika angka ini dinaikkan, jumlah bahasa yang menghadapi ancaman kepupusan akan bertambah.
Di manakah kedudukan bahasa Melayu? Dengan anggaran 300 juta penutur yang bertaburan terutamanya di kepulauan Asia Tenggara, Semenanjung Tanah Melayu dan Segenting Kra, bahasa Melayu masih jauh daripada zon bahaya. Malah bahasa Melayu dapat diletakkan di dalam zon selesa di dalam kelas elit 10 bahasa terbesar di dunia.
Walaupun berada di dalam zon selesa, tidak bermakna kedudukan bahasa Melayu tidak menghadapi sebarang ancaman dan cabaran. Berada di dalam zon selesa malah lebih merbahaya kerana penghuninya cenderung untuk bersikap alpa dan tidak menyedari ancaman yang datang. Biasanya kesedaran hanya timbul apabila “nasi telah menjadi bubur.”
Sebelum bahasa Melayu menjadi bubur, elok rasanya ditinjau ancaman dan cabaran yang dapat menggugat kedudukan selesa bahasa Melayu, atau malah mengancam kemandiriannya.
Jumlah penutur yang besar bukanlah satu-satunya jaminan bahawa sesuatu bahasa itu tidak diancam kepupusan. Sejarah telah membukti bahawa bahasa yang besar dan gah sekalipun dapat dimangsai kepupusan. Contoh paling klasik ialah bahasa Sanskrit dan Latin yang telah pupus walaupun pernah menjadi bahasa tamadun dunia.
Ahli-ahli bahasa telah mengenalpasti beberapa faktor yang menyebabkan kepupusan sesuatu bahasa. Sebahagian daripada faktor tersebut dapat menyebabkan kepupusan bahasa secara mendadak sementara sebahagian yang lain menyebabkan kepupusan bahasa secara perlahan-lahan.
Faktor-faktor yang dapat menyebabkan kepupusan bahasa secara mendadak ialah bencana alam seperti gempa bumi, letupan gunung berapi, kemarau, wabak, taufan dan banjir besar, dan angkara manusia seperti peperangan dan pembunuhan beramai-ramai. Contohnya ialah bahasa Paulohi di Maluku yang pupus sebagai akibat gempa bumi besar dan taufan tsunami yang mengorbankan hampir kesemua penuturnya.
Walaupun kedudukan penutur bahasa Melayu, terutama di Malaysia, dapat dikatakan jauh daripada ancaman bencana alam yang dapat melenyapkan penutur-penuturnya, bahasa itu tetap menghadapi ancaman kepupusan secara mendadak sebagai akibat angkara manusia. Perlumbaan senjata yang semakin sengit telah mengilhamkan penciptaan senjata pemusnah besar-besaran yang dapat melenyapkan sasaran beribu-ribu kilometer persegi luasnya. Ertinya senjata-senjata ini mampu memusnahkan rantau yang dihuni oleh penutur bahasa Melayu. Dengan kecenderungan kuasa besar dunia sekarang untuk berperang, hal ini bukanlah sesuatu yang mustahil berlaku.
Selain itu, bahasa Melayu juga menghadapi ancaman kepupusan secara perlahan-lahan. Punca utamanya ialah sikap penutur-penuturnya sendiri. Di Malaysia, bahasa Melayu dianggap kurang mempunyai nilai ekonomi berbanding bahasa Inggeris. Contohnya, graduan yang gagal mendapat pekerjaan, terutama di sektor swasta yang menyediakan sebahagian besar peluang pekerjaan, dikatakan berpunca daripada kegagalan mereka menguasai bahasa Inggeris dengan baik.
Berasaskan pandangan ini (yang dapat dipersoal kebenarannya), masyarakat mula memberikan penekanan terhadap penguasaan bahasa Inggeris dan mula meminggirkan bahasa Melayu. Sesetengah ibu bapa memutuskan untuk tidak menggunakan bahasa Melayu dengan anak-anak di rumah kerana mereka tidak mahu anak-anak menderita sebagai akibat tidak menguasai bahasa Inggeris seperti yang telah dialami oleh mereka. Sebagai akibatnya, lahirlah generasi yang kurang berkemahiran menggunakan bahasa Melayu terutama dalam situasi ‘formal’ seperti untuk mengemukakan idea atau pandangan. Ahli-ahli bahasa memberikan amaran bahawa jika keadaan ini berterusan, kepupusan bahasa dapat berlaku apabila penutur bahasa tersebut lenyap generasi demi generasi.
Mungkin ada orang bertanya apa perlunya kita memelihara bahasa Melayu daripada kepupusan? Jika kita bimbang dengan ancaman kepupusan orang utan, kita seharusnya dapat menjawab soalan ini. Bagi orang Melayu terutamanya, apakah yang lebih dekat dan sebati dengan budaya, cara hidup, minda dan jiwa raga mereka? Tentulah bahasa Melayu, bukannya orang utan. Jawapan ini seharusnya menjadikan kita lebih prihatin terhadap masa depan bahasa Melayu
Menghindar penyakit lebih baik daripada merawatnya. Walaupun bahasa Melayu belum diancam kepupusan, usaha perlu dibuat bermula daripada peringkat awal untuk menghindar ‘penyakit’ tersebut daripada menjangkiti bahasa Melayu. Ahli-ahli bahasa berpendapat bahawa tahap paling sesuai untuk pembelajaran sesuatu bahasa ialah pada usia kanak-kanak. Dengan itu, peranan ibu bapa merupakan faktor paling penting dalam usaha memelihara sesuatu bahasa daripada kepupusan. Dalam hal ini ibu bapa, terutama yang bahasa ibunda mereka bahasa Melayu, seharusnya menggunakan bahasa berkenaan dengan anak-anak mereka di rumah.
Selain di rumah, kanak-kanak banyak menghabiskan masa di sekolah, terutama di sekolah rendah. Oleh sebab itu, peranan guru-guru di sekolah rendah juga sangat penting dalam usaha memelihara bahasa Melayu daripada kepupusan.
Bahasa Hebrew yang dituturkan oleh orang Yahudi merupakan contoh terbaik kejayaan sistem pendidikan dalam menyelamatkan bahasa yang hampir pupus. Hari ini hampir setiap orang di Israel menggunakan bahasa tersebut dalam perbualan mereka, baik sebagai bahasa pertama atau kedua.
Media massa juga memainkan peranan penting dalam pemeliharaan sesuatu bahasa. Di Malaysia, jumlah media massa yang menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dapatlah dikatakan agak banyak. Walaupun memuaskan dari segi kuantiti, kualiti bahasa yang digunakan oleh media massa di negara ini, termasuk media massa arus perdana, tidak begitu memuaskan. Dengan kata lain, banyak media di negara ini menggunakan bahasa Melayu yang tidak standard atau piawai.
Bahasa Melayu masih terlalu muda dan belum sampai ke kemuncak perkembangannya. Nasib bahasa Melayu, sama ada akan terus mekar atau layu sebelum mula berkembang, terletak pada tangan penutur-penuturnya. Kealpaan untuk menyirami dan menjaga bahasa yang masih muda ini akan menyebabkannya layu sebelum berkembang. Kesungguhan untuk memelihara dan mengetengahkannya (bukan meminggirkannya) akan memastikan bahasa ini dapat tersebut berkembang sehingga mencapai kemuncaknya.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan